Duik in de geschiedenis van de Schelde en haar bijrivieren en hoe die ons landschap vormde
De bron van de Schelde ligt in Noord-Frankrijk. Vandaag mondt ze 350 km verder uit in de Noordzee. Maar dit traject is eigenlijk vrij recent. De rivier had ooit een ander beloop. De ijstijden én de mens hebben haar gevormd tot wat ze vandaag is.
Laatste IJstijd – 18.000 – 12.000 jaar geleden
18.000 Jaar geleden is het bijzonder koud in deze streek. De Noordzee is verdwenen. Over een ijskap die reikt vanaf de Noordpool tot het noorden van Duitsland, wandel je zo naar Engeland.
De Schelde vormt samen met de Rijn en de Maas één grote, verwilderde rivier.
Het landschap is toendra: de ondergrond is permanent bevroren en alleen mossen en kruiden bedekken de bodem tijdens de zomer.
12.000 jaar geleden, aan het einde van de laatste IJstijd, wordt de Schelde een meanderende rivier.
Beeld: Simulatie 18.000 – 14.700 jaar geleden. Verwilderde rivier en toendra vegetatie © Ulco Glimmerveen voor Geopark Schelde Delta
Prehistorie – 5.000 jaar gelden
Na de IJstijd warmt het klimaat op. Grote ijskappen smelten, waardoor de zeespiegel stijgt. Vanaf de Atlantische oceaan loopt het gebied van de Noordzee terug onder water.
Zo’n 5.000 jaar wordt de zee tegengehouden door een strandwal, een langgerekt snoer van zandbanken en duinen. De eerste omtreklijnen van de Nederlandse kust worden zichtbaar. De Oosterschelde wordt een getijdengebied met slikken en schorren.
De mens grijpt voor het eerst in op het landschap: er valt turf en zout te winnen!
Beeld: Simulatie van het Vroeg Subboreaal, ongeveer 4.700 jaar geleden. De Oosterschelde wordt een getijdengebied met slikken, schorren en veengebied© Ulco Glimmerveen voor Geopark Schelde Delta
Prehistorie – 5.000 jaar gelden
Na de IJstijd warmt het klimaat op. Grote ijskappen smelten, waardoor de zeespiegel stijgt. Vanaf de Atlantische oceaan loopt het gebied van de Noordzee terug onder water.
Zo’n 5.000 jaar wordt de zee tegengehouden door een strandwal, een langgerekt snoer van zandbanken en duinen. De eerste omtreklijnen van de Nederlandse kust worden zichtbaar. De Oosterschelde wordt een getijdengebied met slikken en schorren.
De mens grijpt voor het eerst in op het landschap: er valt turf en zout te winnen!
Beeld: Simulatie van een herder op hogere schorregrond tijdens de vroege middeleeuwen © Ulco Glimmerveen voor Geopark Schelde Delta
Overstromingen en inpoldering – 10de -18de eeuw
Rond het jaar 1000 mondt de Schelde uit in zee via de Oosterschelde. Later, wanneer de Honte, oorspronkelijk een veenriviertje, steeds breder wordt, vormt zich ook de Westerschelde. Vandaag is de Westerschelde bijzonder belangrijk als verbinding tussen de Noordzee en de Antwerpse haven.
Aanpassingen door de mens worden steeds ingrijpender. Een sluis in Gent verhindert vanaf de 12de eeuw de invloed van het getij dieper landinwaarts. Maar, tussen 1350 en 1600, een periode met veel stormvloeden, kan de zee veel polders heroveren. De mens moet slimmer te werk gaan en bouwt kennis op om het water uit landerijen te houden.
Beeld: Simulatie van mannen die gecontroleerde inundatiewerken aanbrengen in 1584 in Saeftinghe © Ulco Glimmerveen voor Geopark Schelde Delta
Belangrijke vaarroute – 19de eeuw
In de 19de eeuw bereikt de economie in de Antwerpse haven nieuwe hoogtepunten. De Schelde wordt nog belangrijker als vaarroute tussen de Noordzee en de haven.
De vrees bestaat dat de stroom dichtslibt, waardoor de Antwerpse haven niet meer bereikbaar zou zijn. Schepen worden ook steeds groter. Ook veeltonners moeten de haven in en uit kunnen varen. Het antwoord op die uitdagingen, is baggeren en uitdiepen. Door dit menselijk ingrijpen nemen de getijden in de Scheldevallei verder sterk toe.
Beeld: De Schelde tijdens de rechttrekking van de Scheldekaaien, Antwepren 1885 © Stadsarchief Antwerpen
Ruimte voor rivier én mens – 20ste -21ste eeuw
In 1953 doen zich grote vloedrampen voor in Nederland en België. De menselijke en materiële tol is enorm. Sinds 1976 maakt België werk van het Sigmaplan met hogere dijken en gecontroleerde overstromingsgebieden.
In 2005 wordt het Sigmaplan geactualiseerd. Er is voortaan nog meer aandacht voor natuurontwikkeling in de overstromingsgebieden. Zo loopt de Scheldevallei niet alleen voorop in de strijd tegen de hoge waterstanden, maar ook komt er veel nieuwe natuur bij. Want, als de mens iets heeft geleerd, dan is het dat we de machtige en prachtige Schelde de ruimte moeten geven die ze nodig heeft, afdwingt en verdient!
Beeld: Gecontroleerd overstromingsgebied in Kruibeke © Toerisme Oost-Vlaanderen - David Samyn
Landschapsbiografie Scheldevallei
Een landschapsbiografie beschrijft op een geïntegreerde manier verleden en heden van een gebied, brengt cultuurhistorische en landschapsecologische kenmerken en waarden aan het licht, biedt mogelijkheden tot participatie, zet bouwstenen klaar voor beleid en beheer, en inspireert, over de sectoren heen. In 2023 maakten we een landschapsbiografie van de Scheldevallei die de hele ontstaansgeschiedenis omvat.