Vier rivieren

Schelde

Eén rivier, veel gezichten

De Schelde ontspringt in Noord-Frankrijk, op een hoogvlakte bij Saint-Quentin. In haar eerste kilometers is ze slechts een beekje dat via Franse dorpjes de Belgische grens bereikt en daar uitgroeit tot een smalle rivier. Gevoed door zijrivieren ontwikkelt de Schelde zich tot een bredere rivier. Zo’n 350 kilometer van de bron vandaan mondt ze als een machtige stroom uit in de Noordzee.

In de loop der jaren werd het stroomgebied van de Schelde onderverdeeld in drie trajecten:

• De Bovenschelde is het deel vanaf de bron tot in Gent, waar de Schelde samenvloeit met de Leie. De rivier heeft dan al een lengte van 185 kilometer.
• In Gent ondergaat de Schelde voor het eerst de werking van het getij. Het deel van Gent dat via Antwerpen tot aan de Nederlandse grens loopt, heet de Zeeschelde.
• Voorbij de Belgische-Nederlandse grens begint de brede zeearm van de Westerschelde. Via Terneuzen, Breskens en Vlissingen mondt die uit in de Noordzee. Samen met de Zeeschelde vormt de Westerschelde het Schelde-estuarium, dat onder invloed staat van het getij.

Regenrivier en getijdenrivier

De Schelde is tegelijk een regen- en een getijdenrivier: Vooral in de bovenloop wordt de waterstand door neerslag bepaald. Voorbij Gent bepalen vooral de getijden de waterstand. Bijzonder aan de Schelde is dat eb en vloed zich ver landinwaarts laten voelen, tot op zo’n 160 kilometer van de monding. De sluizen in Gent doen de getijdenwerking abrupt stoppen. Het hele gebied dat invloed ondervindt van het getij noemen we het Schelde-estuarium.

De zijrivieren

In België monden enkele grote zijrivieren in de Schelde uit:

• In Gent komt de Leie samen met de Bovenschelde.
• De Dender stroomt bij Dendermonde via een kanaal in de Zeeschelde.
• De Durme was vroeger een belangrijke zijrivier van de Schelde, maar wordt vandaag ook een debietloze arm van de rivier genoemd. Dat betekent dat er maar weinig water per tijdseenheid doorstroomt.
• De Rupel is de grootste zijrivier van de Schelde. Ze wordt in Rumst gevormd door de samenvloeiing van Dijle en Nete. Ongeveer twaalf kilometer verderop stroomt de Rupel in de Schelde.

Dender

De Dender stroomt door de provincies Henegouwen, Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant over een lengte van 65 km. De Dender is geen getijdenwater; zij wordt namelijk van de Schelde afgesneden door een tijsluis. De vervuiling van de Dender werd de laatste jaren vrij behoorlijk aangepakt en wegens de economische evolutie zijn heel wat kleine industrieën langs haar oevers verdwenen.

Het stuk tussen Aalst en Dendermonde, de Beneden-Dendervallei, behoort bij Nationaal Park Scheldevallei. De natuur hier bestaat uit natte weiden en bossen. De oude Denderarmen zijn meestal omzoomd door schitterende rijen knotwilgen.

Durme

De hedendaagse Durme loopt van de samenvloeiing van de Zuidlede en de Moervaart ten zuiden van Klein-Sinaai, tot de monding in de Schelde bij Tielrode. De Durmevallei in Nationaal Park Scheldevalllei gaat van Lokeren tot de monding in Tielrode. De Durme staat er onder invloed van het getij en behoort tot de zoetwatergetijdenzone. Bij laagtij vult het water maar een smal reepje in de Durmegeul. De uitzonderlijke combinatie van een groot getijdenverschil met een smalle rivier, zorgt bij springtij voor het zeldzame fenomeen van ‘vloedbranding’ of ‘mascaret’: de getijdengolf dringt als een muur van water de rivier stroomopwaarts binnen.

De Durme heeft veel omleggingen gekend in haar geschiedenis. De grootste rechttrekking van de Durme gebeurde tussen 1931 en 1937. Toen werd een reeks meanders die de grens tussen Hamme en Waasmunster vormen afgesneden van de rivier de Durme. Dit werd gedaan om het bouwen van dijken makkelijker te maken. Rond de Oude Durme bij Hamme bevindt zich een natuurgebied waar gewandeld en gefietst kan worden.

Rupel

De Rupel is de 12 km lange zijrivier van de Schelde waarin water van de Dijle, de Zenne en de Nete samenkomt. Vandaag is de Rupel een zoetwatergetijdenrivier met sterke getijdenstromen. Op de linkeroever loopt het Zeekanaal Brussel-Schelde vanaf Klein-Willebroek parallel met de Rupel.

De Rupel is een Natura 2000-gebied, meer bepaald een habitatrichtlijngebied. Aan de monding in de Zeeschelde is de Rupel ingekleurd als habitat- en vogelrichtlijngebied. Dit betekent dat de rivier een belangrijk leefgebied is voor verschillende zeldzame dieren en planten en Europese bescherming geniet. Met zijn typische slikken en schorren vormt de Rupel het ideale locatie voor foerageer- en nestgebieden voor tal van water- en trekvogels.