VITO, River Cleanup en VLIZ pakken samen vervuiling van de Schelde aan in Europees innovatieproject
Het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ), VITO en River Cleanup sloegen de handen in mekaar met INSPIRE, een Europees innovatieproject dat de plasticvervuiling in rivieren aanpakt. Ze stelden de eerste resultaten voor in hun testzone, aan de oevers van de Schelde in Temse, centraal in Nationaal Park Scheldevallei.
Plasticafval in de oceaan vormt een groeiend probleem. Naar schatting bevat de oceaan zo’n 150 miljoen ton plastic. Rivieren spelen daarin een grote rol, omdat ze plastic vervoeren naar zeeën en de oceaan. Europa wil tegen 2030 de oceaan en andere waterlichamen herstellen. Het INSPIRE-project combineert onderzoek, innovatie, burgerparticipatie en investeringen in duurzame technologieën. Naast de Schelde richt het zich op vijf andere belangrijke Europese rivieren die fungeren als testzones: de Po, Rijn, Douro, Kamniška Bistrica en Donau.
Gedurende vier jaar bundelen 25 Europese en één partner uit Thailand, hun krachten in het INSPIRE-consortium. De Europese Commissie financiert het project met 10 miljoen euro. Samen testen ze twintig innovatieve technologieën en oplossingen, zoals slimme camera’s en drones, om de hoeveelheid macro- en microplastics in rivieren te detecteren en drastisch te verlagen. Het initiatief richt zich immers op het detecteren, verzamelen en voorkomen van afval en implementeert dit op grote schaal gelijktijdig in meerdere rivieren. Een primeur in zijn soort! Concrete oplossingen voor een schonere toekomst – met als ultieme doel: rivieren beschermen voor toekomstige generaties.
Vlaamse expertise detecteert en vermijdt rivierafval
Met het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ), de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) en River Cleanup zijn drie Vlaamse partners betrokken in INSPIRE. Het VLIZ treedt op als projectcoördinator, rapporteert aan de Europese Commissie en kwantificeert de efficiëntie van de acties ondernomen om de hoeveelheid plastic in het milieu te verminderen. Onderzoeksinstituut VITO brengt de stroom en de ophoping van plastic in kaart brengen via camera’s onder bruggen en aan drones en de inzet van machine learning. En de non-profitorganisatie River Cleanup deelt expertise rond opruimacties, innovatieve inzameltechnieken, en actieve vermindering van het gebruik van single-use plastics.
Verschillende detectie- en analysetechnieken voor micro-plastics
Een van de instrumenten is een mantanet, een soort sleepnet, door VLIZ gebruikt om drijvende microplastics uit het oppervlaktewater te filteren. Een andere manier om microplastics uit zee- of zoet water te filteren is via een ferrybox, een pompsysteem verbonden met een reeks zeven met verschillende maaswijdtes.
Het is belangrijk om de vervuiling in kaart te brengen, zodat ze accuraat kan worden aangepakt. De resultaten voor de Scheldewateren bij Temse laten weinig aan de verbeelding over. "Er zitten 1.000 keer méér microplastics in het water dan op zee," vertelt VLIZ-onderzoekster Juliette Grandjean.
De waarden zijn gigantisch hoog. En waar we voor luchtvervuiling en fijnstof bepaalde normen en drempelwaarden hebben, bestaan die nog niet voor vervuiling met (micro)plastics in het water.
Drones, camera’s en slimme afvalbakken
De microplastics uit het water filteren, is omslachtig en duur. De macroplastics in het water - die we met het blote oog kunnen zien, zijn makkelijker in kaart te brengen en op te ruimen. VITO pakt uit met drones en camera’s onder bruggen, die respectievelijk plastic afval langs rivieroevers of drijvend op de rivier in kaart brengen. “Met dronevluchten en camera’s kregen we in Temse een volledig vogelperspectief van de oevers en kunnen we plasticafval detecteren via AI-beeldanalyse, inclusief moeilijk bereikbare gebieden”, zegt Arne Van Overloop, remote sensing-AI-expert bij VITO.
De JRC floating litter monitoring app gebruikt dan weer visuele observaties vanaf schepen, bruggen of oevers om data in te voeren van drijvend macro-afval op zee en rivieren. Via een smartphone kunnen gebruikers zwerfvuil fotograferen en invoeren in de applicatie. Deze data wordt gekoppeld aan de database voor plasticvervuiling van de Europese Commissie.
River Cleanup installeerde in Temse ook de allereerste smart EcoBin op Belgisch grondgebied. Met een sensor op basis van audiogolven wordt continu gemeten hoe vol de container is. Die info wordt via een simkaart doorgestuurd naar een centraal dashboard, waar alles kan worden opgevolgd. Het maakt het mogelijk om de inzameling efficiënt in te plannen. De technologie zou ook worden gebruikt buiten Europa, in landen als Indonesië en Kameroen. In Temse wordt de slimme EcoBin momenteel getest om de impact en effectiviteit verder te verfijnen.
Eerste resultaten bevestigen ernstige vervuiling
Hoewel het project nog tot 2027 loopt, tonen de eerste resultaten aan dat de Schelde sterk vervuild is met micro- en macroplastics. Op sommige plekken werden tot 11.000 kleine deeltjes plastic per vierkante meter aangetroffen. Deze schadelijke microplastics worden vermoedelijk meegevoerd met de stroming uit de richting van de haven van Antwerpen en blijven vastzitten in de planten en begroeiing langs de oevers van de Schelde. Ook de eerste analyses van het zwerfvuil die River Cleanup ophaalde (stukken macroplastic groter dan 2,5cm) bevestigen de gekende vervuilingspatronen: drankverpakkingen (blikjes, PET-flessen), sigarettenpeuken (die voornamelijk uit plastic bestaan) en ander plastic afval vormen de grootste boosdoeners. Opvallend resultaat: Uit de JRC-data blijkt dat 96,2% van het afval aan de oever uit plastic bestaat. Dit bevestigt dat plastic niet vanzelf verdwijnt.
Actie en oplossingen om plastic te vermijden blijven dus nodig. River Cleanup organiseert daarom opruimacties in de testzone in Temse. “Ook in Temse is de strijd tegen zwerfvuil en sluikstort helaas dagelijkse realiteit,” zegt Brigitte Cauwa, Schepen Wonen, Diversiteit, Groen, Afval, Dierenwelzijn en Sociale Economie. “River Cleanup organiseert regelmatig acties in onze gemeente. We kijken nieuwsgierig uit naar de werking van de Smart EcoBin en de resultaten van het pilootproject.” De eerste cleanup van dit jaar vond plaats op 6 april.
foto 1, 2 en 3 Persmoment te Temse (c) River Cleanup
foto 4 infomoment en opruimactie 'Plastiekmaatschappij' in Wichelen 2022 tijden Festival STROOM
Extra cijfers:
- VLIZ trof in de zomer van 2024 per m2 300 tot 11.000 plasticpartikels groter dan 1 mm aan. Dat is bijna vier keer zoveel als in de lente van 2024, toen onderzoekers tot 3.000 partikels per m2 aantroffen.
- Met de 26 camera’s van VITO die gemonteerd zijn op de Temsebrug bekijken de onderzoekers het verloop van het plastic in de Schelde. De eerste bevindingen geven aan dat het meeste plastic in de Schelde uit kleine fragmenten bestaat en dat het dvaker in de buitenbocht passeert dan in het midden van de rivier.
- Via drones inspecteren de onderzoekers de oeverbanken van de Schelde. AI-modellen kunnen objecten vanaf 2 cm detecteren. Bij de eerste surveys detecteerden de modellen 20 tot 40 objecten op een gebied ter grootte van een tennisveld.
- De concentratie microplastics is gedurende de dag sterk onderhevig aan het effect van de getijden. VLIZ hield daar bij zijn onderzoek rekening mee door zijn metingen te spreiden in de tijd (een dag per seizoen).
- De hoogste concentraties aan microplastics nemen we waar bij opkomend tij (water stroomt van zee naar land